Sto lat „Prusa”!
III Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Prusa obchodzi w tym roku piękny jubileusz. Sosnowiecka szkoła świętuje w tym roku 100-lecie istnienia.
Z tej okazji chcemy przybliżyć naszym Czytelnikom historię tej zasłużonej dla naszego miasta szkoły. Spotkanie absolwentów oraz bal jubileuszowy z tej okazji odbędzie się 10 października 2015 r.
Rodowód szkoły sięga 1894 r., kiedy otwarto pierwszą w Zagłębiu Dąbrowskim szkołę średnią, której fundatorem był przemysłowiec Henryk Dietel. Nosiła wówczas wtedy nazwę Sosnowiecka Szkoła Realna (Sosnowieckoje Realnoje Ucziliszcze) i była szkołą techniczną z rosyjskim językiem nauczania. W 1915 r. została przekształcona w 8-klasową szkołę polską o nazwie Wyższa Szkoła Realna, a jej siedzibą stał się na pięć lat budynek przy ul. Szkolnej na Sielcu. W koncesji z 6 grudnia 1915 r. stwierdzono: „Powołana szkoła jest dalszym ciągiem dawniejszej, rządowej, rosyjskiej szkoły realnej, a tym samym przez usunięcie jej z poprzedniego gmachu szkolnego nie straciła swych praw nie tylko do majątku szkolnego, ale również do wszelkich prerogatyw i przywilejów, należących się szkołom rządowym. W uznaniu tego prawa zostały szkole oddane bogate zbiory pomocy naukowych, a budynek będzie jej oddany po wyszukaniu innego, odpowiedniego pomieszczenia dla władz. W świetle tego dokumentu Wyższa Szkoła Realna na Sielcu stała się formalnie jedyną spadkobierczynią i kontynuatorką tradycji dawnej szkoły Henryka Dietla”. Organizatorem i pierwszym dyrektorem Wyższej Szkoły Realnej na Sielcu był Bolesław Tołłoczko (1915-1918), pochodzący z Litwy wychowanek Politechniki Lwowskiej i Wiedeńskiej, specjalista w dziedzinie budowy kotłów przemysłowych, późniejszy profesor Politechniki Warszawskiej. Jesienią 1915 r. Wyższa Szkoła Realna miała 266 uczniów. Pierwszych 13 absolwentów, m. in. znany potem okulista Tadeusz Sokołowski, opuściło mury szkoły latem 1918 r. Uczniowie zdawali maturę pisemną razem z uczniami Gimnazjum im. Stanisława Staszica w dużej sali Domu Związków Zawodowych na Pogoni. Pierwszym dyrektorem w niepodległej Polsce był krótko Gabriel Tołwiński (1918-1919), nauczyciel z Warszawy. W wolnej Polsce nazwę szkoły zmieniono w 1920 r. na I Ośmioklasowe Gimnazjum Męskie Filologiczne, które działało w budynku przy ul. Dęblińskiej.
Rok 1922 jest punktem zwrotnym w dziejach szkoły. Zostaje ona upaństwowiona, otrzymuje imię Bolesława Prusa i przenosi się do własnego, zakupionego ze składek rodziców budynku przy ulicy Orlej 13. Jako I Państwowe Gimnazjum Męskie im. Bolesława Prusa typu humanistycznego działa na Pogoni przez piętnaście lat. Najbardziej znanymi absolwentami i wychowankami z tego okresu byli: Władysław Rafał Heftman, profesor Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie, autor pierwszego w Polsce śródszpikowego zespolenia kości; Jan Nowakowski, profesor, wieloletni kierownik Katedry Historii Literatury Polskiej w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie; Witold Dobrowolski, sprawozdawca sportowy Polskiego Radia i TVP; Wacław Stacherski, poeta i bohater AK; Stefan Żabicki, literat, niezapomniany lekarz z obozu oświęcimskiego; Jan Mickunas, oficer WP (II RP), jeździec, trener i sędzia jeździecki, pedagog, autor książek (m.in. podręczników do nauki angielskiego „My English Book”). W gimnazjum przy ul. Orlej uczył się także Wacław Stacherski, poeta i bohater AK. W 1937 r. szkoła przejęła obszerny gmach przy ul. Legionów. Przeprowadzka była dziełem dyrektora Antoniego Ledwosa (1932-1939), wpływowego radnego i znanego w mieście działacza społecznego. Jednocześnie szkole nadano nazwę I Państwowe Gimnazjum i Liceum im. Bolesława Prusa. W zreformowanej szkole na bazie czteroletniego gimnazjum funkcjonowało dwuletnie liceum typu humanistycznego. Uczniowie mogli rozpocząć naukę w gimnazjum po ukończeniu sześciu klas szkoły podstawowej. Naukę w gimnazjum wieńczyła tzw. mała matura. W szkole przy ul. Legionów uczyli się m.in. Jan Mieczysław Fusiński, pilot, kawaler Orderu Virtuti Militari, Wiesław Ociepka, minister spraw wewnętrznych oraz Janusz Ziółkowski, profesor socjologii i działacz NSZZ „Solidarność”. W czasie II wojny światowej, w walce z okupantem, w obozach i miejscach straceń, zginęło co najmniej 50 uczniów, wychowanków i absolwentów oraz 7 nauczycieli w różnych okresach związanych z „Prusem”. Spośród znanych absolwentów zginęli m.in. poeci Władysław Sebyła (rozstrzelany w Charkowie) i Wacław Stacherski (zginął w Brzezince), lekarz i pisarz Stefan Żabicki (stracony w Oświęcimiu), por. pilot Jan Mieczysław Fusiński (zestrzelony nad Niemcami). Już 1 lutego 1945 r., zaledwie kilka dni po wyzwoleniu Sosnowca spod okupacji hitlerowskiej, szkoła wznowiła nauczanie. Na jej czele stanął ponownie Antoni Ledwos. Po likwidacji przedwojennych szkół prywatnych, Prywatne Gimnazjum Męskie im. Stanisława Wyspiańskiego (z jego własnym budynkiem przy ul. Dziewiczej) stało się w 1945 r. filią „Prusa” – ostatecznego wcielenia dokonano w 1948 r. W ten sposób „Prus” przejął także tradycje „Wyspiańskiego” ze Starego Sosnowca. W pierwszych latach po wyzwoleniu szkoła zachowała nazwę i formę kształcenia sprzed wojny. Od roku szkolnego 1948/1949 w wyniku reformy oświaty wprowadzono jedenastoletni tok nauczania, w związku z czym „Prus” stał się czteroletnim liceum. Po przeprowadzce na Stary Sosnowiec zmieniono nazwę szkoły na Szkołę Ogólnokształcącą Męską stopnia licealnego im. Bolesława Prusa przy ul. Dziewiczej. Z czasem w dokumentacji pojawia się kolejna nazwa szkoły: IV Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Prusa. Najbardziej znani absolwenci z pierwszych lat po wojnie to: Andrzej Giersz, minister budownictwa, Jeremi Czaplicki, profesor Śląskiej Akademii Medycznej, Stanisław Jędryka, reżyser filmów dla młodzieży i Ryszard Dyja, popularny sprawozdawca sportowy TVP. W 1955 r. szkoła stała się koedukacyjna. Po kolejnej reorganizacji powstał w 1956 r. nowy typ 11-latki: dotychczasowe czteroletnie licea ogólnokształcące zostały połączone z siedmioletnimi szkołami podstawowymi. Dla „Prusa” taką szkołą bazową stała się Szkoła Podstawowa nr 20. Powstała wtedy 11-latka otrzymała nazwę Szkoła Podstawowa i Liceum Ogólnokształcące nr 3 im. Bolesława Prusa – jej dyrektorem został Tadeusz Augustyński (1956-1963). Liceum i starsze klasy podstawówki znalazły się w gmachu dotychczasowej szkoły podstawowej przy ul. Grabowej, niższe klasy szkoły podstawowej przeniesiono do budynku przy ul. Dziewiczej. W 1962 r. oddzielono szkołę podstawową (otrzymała numer 27) i powołano III Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Prusa, które w tej postaci funkcjonowało najdłużej, bo aż 38 lat. Wiosną 1963 r. rozpoczęła się, z inicjatywy dyrektora Tadeusza Augustyńskiego, budowa nowego gmachu szkoły przy ul. Emila Zegadłowicza. Nowy budynek szkoły oddano do użytku 8 września 1964 r., już za kadencji nowego dyrektora Zdzisława Marcinkowskiego (1963-1970). Szkoła znalazła godną siedzibę w centrum miasta i bogatą bazę lokalową na kolejnych 16 lat. Z okazji 50. rocznicy pracy szkoły w niepodległej Polsce zorganizowano w 1968 r. I Zjazd Absolwentów i Wychowanków. Niezwykle dynamiczny rozwój szkoła przeżywała za kadencji dyrektora Stanisława Guzka (1970-1978). Wprowadził on wiele innowacji dydaktyczno-wychowawczych. Powstały nowe pracownie przedmiotowe, zmodernizowano istniejące. W roku szkolnym 1973/1974 utworzono klasy o profilu humanistycznym, matematyczno-fizycznym, biologiczno-chemicznym i podstawowym. Liczba uczniów stale rosła. W latach siedemdziesiątych XX wieku renoma szkoły przyciągała młodzież nie tylko z Sosnowca, ale i z całego Zagłębia. Nawiązano istniejącą do dziś współpracę z Uniwersytetem Śląskim, szczególnie w dziedzinie humanistyki, biologii, ekologii. Szczególnie owocna była współpraca z pobliskim Wydziałem Filologii Polskiej. W 1973 r. liceum zostało członkiem elitarnego „Klubu Otwartych Szkół”. Wielu uczniów zostało laureatami olimpiad przedmiotowych – pierwszymi byli w 1978 r. Elżbieta Jędryczka (olimpiada artystyczna), Ryszard Kaczmarek (historia) i Jerzy Kluza (historia oraz wiedza o Polsce i świecie współczesnym). Wyrazem uznania państwa dla wysokiego poziomu nauczania i osiągnięć wychowawczych „Prusa” był Medal Komisji Edukacji Narodowej, przyznany szkole w 1975 r. Jedenasty dyrektor Roman Chrzanowski (1978-1998) przeszedł do historii szkoły nie tylko jako energiczny i sprawny dyrektor, ale także znany w mieście i województwie działacz społeczny i polityczny. Za jego kadencji liceum przeniosło się po raz ostatni w 1980 r. na Stary Sosnowiec do nowoczesnego gmachu przy ul. 22 Lipca – obecnie Marszałka Józefa Piłsudskiego) 114. Zasługi szkoły dla regionu doceniła Wojewódzka Rada Narodowa, która w 1984 r. przyznała III Liceum Ogólnokształcącemu im. Bolesława Prusa w Sosnowcu Złotą Odznakę „Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego”. Rok szkolny 1994/1995 był dla szkoły jubileuszowym, 80. rokiem działalności. II Zjazd Absolwentów był wtedy okazją do refleksji nad osiągnięciami, tradycjami i współczesnymi problemami „Prusa”. W 2000 r. nastąpiła ostatnia reorganizacja w dziejach szkoły: III LO im. B. Prusa utworzyło razem z Gimnazjum nr 18 Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 3, którym do końca roku szkolnego 2014/2015 kierowała Małgorzata Sokół. W 2004 r. liceum uzyskało certyfikat „Szkoła z klasą”. W 2005 r. z okazji jubileuszu 90-lecia szkoły odbył się III Zjazd Absolwentów. Do tej pory mury szkoły opuściło ponad 7 tys. absolwentów. Wśród wychowanków są profesorowie wyższych uczelni (Jadwiga Romana Bobrowska i Wiarosław Sandelewski – muzykolodzy, Jeremi Czaplicki, Tadeusz Dorobisz, Władysław Rafał Heftman, Daniel Zarzycki – lekarze, Ryszard Kaczmarek – historyk, Adam Dziadek – literaturoznawca, Zbigniew Godziński – elektronik, Andrzej Bolesław Jarzębski – chemik, Bogusław Madey – kompozytor i dyrygent, Jan Nowakowski – polonista, Aleksander Osuch – specjalista mechanizacji i automatyzacji górnictwa, Jerzy Rayski – fizyk, Janusz Ziółkowski – socjolog), znani artyści (Czesław Gałka – śpiewak operowy, Małgorzata Hajewska-Krzysztofik – aktorka, Stanisław Jędryka – reżyser, Jacek Rykała – malarz), dziennikarze (Witold Dobrowolski, Ryszard Dyja, Janusz Jeleń, Magdalena Różycka), poeci (Władysław Sebyła, Wacław Stacherski, Sławomir Matusz), politycy (Michał Czarski, Andrzej Giersz, Lechosław Jarzębski, Wiesław Ociepka) i sportowcy (Ewa Binkiewicz, Halina Kazimierczak-Skorek, Barbara Rabajczyk – siatkarki, Jarosław Koniusz, Krzysztof Koniusz, Leszek Chłosta – szermierze). Kawalerami Orderu Virtuti Militari zostali: por. pilot Jan Mieczysław Fusiński, ppor. Władysław Gębski, por. Jerzy Kowalski (cichociemny), mjr Jan Mickunas, kpt. pilot Ludwik Segno, por. dr Tadeusz Sokołowski, por. Wacław Stacherski-Nowina.
Opracował Krzysztof Polaczkiewicz na podstawie materiałów historycznych szkoły i opracowań absolwenta szkoły Jerzego Kluzy.
