Już jest! Długo oczekiwana publikacja w postaci „Przewodnika po żydowskim dziedzictwie Sosnowca” w poniedziałek 12 lipca miała swoją premierę w Zagłębiowskiej Mediatece. Książkę przygotowaną przez zespół pod kierownictwem Tomasza Grząślewicza można nabyć w kilku miejscach na terenie miasta.
Żydzi byli jednymi z pierwszych osadników, którzy dotarli do dzisiejszego centrum Sosnowca po 1859 roku, kiedy to wśród pól i lasów wybudowano istniejący do dzisiaj dworzec kolejowy. Tuż przed II wojną światową mieszkało w Sosnowcu prawie 30 tysięcy osób wyznania mojżeszowego. Byli wśród nich przedstawiciele praktycznie każdej grupy społecznej od przemysłowców po robotników. Ten świat brutalnie i tragicznie skończył się w latach II wojny światowej. Ale do dziś w Sosnowcu jest wiele miejsc, które pamiętają społeczność żydowską. Teraz udało się je zebrać w jednym wydawnictwie.
– Zainteresowanie społecznością żydowską w Sosnowcu od lat utrzymuje się na wysokim poziomie. Od co najmniej dekady odbywają się spacery historyczne. Przyjeżdżają też potomkowie sosnowieckich Żydów, a na Zamku Sieleckim są organizowane wystawy. To wszystko doprowadziło to tego, że zaczęła kiełkować idea wydania przewodnika – tłumaczy Tomasz Grząślewicz, redaktor naczelny wydawnictwa, które przygotował zespół w składzie: Julie Gruenbaum Fax, Monika Kempara, Katarzyna Litwinowicz, Grzegorz Onyszko, Paweł Ptak, Artur Ptasiński i Edyta Sygut. Oprócz licznych archiwaliów wykorzystano też współczesne zdjęcia Radka Struzika, Rafała Opalskiego i Tomasza Grząślewicza.
Pierwsze skojarzenia z sosnowieckimi Żydami to getto na Środuli, nieistniejąca synagoga przy Dekerta, kirkut przy ul. Gospodarczej, Władysław Szpilman czy wybudowane przez żydowskich kupców istniejące do dziś kamienice w ścisłym centrum miasta. Ale to również historia szkoły podstawowej przy ul. Składowej, która została wybudowana jako żydowskie gimnazjum, losy Paula Godwina czy Belly Darvi, czy wreszcie cała historia Modrzejowa, który do lat wojny był przecież typowym dla dawnej Kongresówki miasteczkiem z przewagą ludności żydowskiej.
– Na pewno w głowie było tego dużo, bo to ulice, którymi chodzimy od dziecka i zastanawiamy się nad historią tych ulic czy budynków. Nowych informacji też trochę było, ale trzeba było też ich szukać na przykład w Żydowskim Instytucie Historycznym czy Muzeum Holocaustu w Waszyngtonie, gdzie jest mnóstwo relacji z Sosnowca. Największa ciekawostka? Niesamowitą rzeczą jest odkrycie pierwszego znanego zdjęcia z wnętrza synagogi sosnowieckiej. Z kolei relacja pani Belii Jakubowicz Tovey pozwoliła nam rzucić nowe światło na to, jak wyglądało życie Żydów po niesławnej selekcji stadionowej. Była przetrzymywana w jednej z kamienic przy Targowej i wiemy, jak udało się jej stamtąd uciec. Jest więcej takich odkryć i sporo perełek można w tym przewodniku znaleźć – opowiada Tomasz Grząślewicz.
Ponad 160-stronicowy przewodnik można nabyć m.in. w Centrum Informacji Miejskiej czy Zamku Sieleckim. Wydawnictwu towarzyszyć będzie wystawa „Okna czasu”, którą od 19 lipa do 4 września oglądać będzie można na alei Zwycięstwa. Odbędzie się także kilka spacerów dla mieszkańców:
- 18 lipca: Od Oppenheima do Szpilmana (zbiórka o 9.50 przy Teatrze Zagłębia)
- 1 sierpnia: Środula – dzielnica zamknięta (zbiórka o 9.50 przy szkole przy ul. Okrzei)
- 14 sierpnia: Opowieści starososnowieckie (zbiórka o 9.50 przy wejściu na stadion Czarnych)
- 29 sierpnia: Czy Modrzejów był sztetlem? (zbiórka o 9.50 na rynku w Modrzejowie)
- 4 września: Getto otwarte 1939-1943 (zbiórka o 9.50 przy Urzędzie Miejskim)
- 19 września: Dom wieczności przy ulicy Gospodarczej (zbiórka o 9.50 przy wejściu na cmentarz żydowski).
Wydawcami przewodnika są Urząd Miejski w Sosnowcu i Sosnowieckie Centrum Sztuki Zamek Sielecki.
