W poprzednim artykule pt. „Szaferowie w Sosnowcu” podzieliłem się z Państwem informacjami na temat okoliczności, jakie towarzyszyły narodzinom genialnego przyrodnika, późniejszego profesora i rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego Władysława Szafera (ur. 23.07.1886 r. w Sosnowcu). Teraz zapraszam na dalszy ciąg opowieści.
Państwo Szaferowie wraz z córeczką Jadwigą i synem Władysławem wyjechali z Sosnowca w maju 1887 roku. Na stałe osiedli w Mielcu, gdzie Mieczysław Szafer (ojciec) otrzymał posadę inżyniera powiatowego. W Mielcu Władysław Szafer ukończył szkołę powszechną.
Następnie podjął naukę w Cesarsko-Królewskim Wyższym Gimnazjum (później im. Konarskiego) w Rzeszowie, które ukończył w 1905 roku. W latach 1905 – 1908 studiował botanikę w Wiedniu, po czym kontynuował studia we Lwowie (1908-1909). Na Uniwersytecie Lwowskim Szafera zafascynowała postać profesora Mariana Raciborskiego. Uczony ten wywarł duży wpływ na obszar oraz tempo naukowych dokonań Szafera, który już w wieku 24 lat obronił pracę „Geobotaniczne stosunki Miodoborów galicyjskich” i został doktorem filozofii lwowskiej uczelni (pierwsze prace naukowe opublikował, mając zaledwie lat 22). Z czasem spod pióra Władysława Szafera wyszło ok. 700 prac naukowych, w tym 473 dotyczących ochrony przyrody.
W latach 1911–12 studiował na Uniwersytecie w Monachium, a następnie przez 2 lata wykładał botanikę w Wyższej Szkole Lasowej we Lwowie. W 1917 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Jagiellońskiego – w tym samym roku objął funkcję dyrektora Instytutu Botanicznego tej uczelni. Dwa lata później, w wieku 33 lat (!) został mianowany profesorem zwyczajnym. Z Uniwersytetem Jagiellońskim związany był do końca swego życia.
Po odzyskaniu niepodległości z dużym zapałem włączył się w ochronę przyrody odradzającej się Ojczyzny. W 1919 roku zainicjował powołanie Tymczasowej Państwowej Komisji Ochrony Przyrody, przemianowanej następnie na Państwową Radę Ochrony Przyrody, którą kierował przez 30 lat. Organizacja ta w ogromnym zakresie przyczyniła się do ochrony przyrody w międzywojennej Polsce. Za sprawą niezwykle intensywnej działalności Szafera obrońców przyrody zaczęto nazywać „szaferowcami”. Już w tamtych czasach profesor był gorącym zwolennikiem tworzenia parków narodowych. O korzyściach płynących z obejmowania ochroną najcenniejszych przyrodniczo terenów utwierdził się podczas wyjazdów zagranicznych – m.in. do Parku Narodowego Yellowstone w USA. Z czasem dzięki inicjatywie lub przy wydatnym wsparciu Szafera powołano do życia sześć parków narodowych: Pieniński PN (1932), Białowieski PN (1932), Świętokrzyski PN (1950), Babiogórski PN (1954), Tatrzański PN (1954), Ojcowski PN (1956). Profesor swoim zaangażowaniem przyczynił się również do powstania rezerwatów oraz ustanowienia wielu pomników przyrody.
W roku 1927 z inicjatywy Szafera powołano do życia Ligę Ochrony Przyrody. Pewną ciekawostkę stanowi fakt, że Szafer współpracował na tym polu z Aleksandrem Janowskim* – wybitnym krajoznawcą, który przez pewien czas był związany z naszym miastem.
W uznaniu dorobku naukowego oraz zdolności organizacyjnych profesor Szafer w 1931 roku został mianowany dziekanem Wydziału Filozoficznego, a następnie w latach 1936–1938 piastował funkcję rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Podczas II wojny światowej (od 1942 r.) z narażeniem życia wypełniał obowiązki rektora działającego w ukryciu UJ.
W 1945 r. z właściwą sobie energią zaangażował się w reaktywację nauki polskiej. W latach 1945-1952 był wiceprezesem Polskiej Akademii Umiejętności, a następnie w latach 1957-1962 wiceprezesem Polskiej Akademii Nauk. W 1945 roku ponownie (poprzednio w latach 1917-1941) przejął zarządzanie Instytutem Botanicznym oraz Ogrodem Botanicznym UJ. W 1952 roku Szafer utworzył Zakład Ochrony Przyrody PAN, a rok później z jego inicjatywy i pod jego kierownictwem rozpoczął działalność ogólnopolski Zakład Botaniki PAN (od 1956 jako Instytut Botaniki PAN). W 1986 roku – w stulecie urodzin otrzymał on imię prof. Władysława Szafera.
Jego imię noszą m.in. dwadzieścia trzy szkoły, jest patronem wielu ulic, na jego cześć nadano nazwy dwudziestu gatunkom roślin. Nad Zatoką Admiralicji (Antarktyka) znajduje się Lodospad oraz Grań Szafera, a u nas w dzielnicy Klimontów ulica poświęcona tej jakże znamienitej osobistości. Fachowość i niezwykle bogaty dorobek naukowy Szafera sprawia, że nadal jest on postacią znaną i cenioną przez przyrodników na całym świecie.
Osoba tak wielce zasłużonej dla poznania i ochrony polskiego dziedzictwa przyrodniczego godna jest publikacji dużo obszerniejszej niźli ten skromny artykuł. Mam nadzieję, że zachęci on Państwa do poszerzenia wiadomości na temat profesora Szafera. Bez trudu znajdziecie je zarówno w internecie, jak również na półkach bibliotek. Warto w tym celu wybrać się do sosnowieckiej „Mediateki”, gdzie pośród publikacji znajdują się także pamiątki w postaci rękopisów.
Artur Ptasiński, Centrum Informacji Miejskiej
* Aleksander Janowski – przewodniczący Komitetu Organizacyjnego LOP. Współzałożyciel i prezes Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. W latach 1885-1890 urzędnik w biurze Wydziału Mechanicznego Kolei Żelaznej Warszawsko – Wiedeńskiej w Sosnowcu. Podróżnik, prekursor krajoznawstwa, patron Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego w Sosnowcu, organizator wycieczek po Zagłębiu Dąbrowskim i nie tylko.
Podczas pisania tekstu korzystałem z artykułu Alicji Zemanek „Władysław Szafer (1886-1970) – klasyk polskiej botaniki” – Wiadomości Botaniczne 60 (1/2): 118,2016 oraz z artykułu Krzysztofa Wojciechowskiego „Władysław Szafer – naukowiec, społecznik i obrońca przyrody” – Miesięcznik Dzikie Życie 2/176, luty 2009. Ze wzruszeniem wywołanym dobrymi wspomnieniami sięgnąłem także po materiały przygotowane przez Ewę Gajewską Nowarę, z którą wspólnie zrealizowaliśmy projekt „Szaferiada 2012”.
