Budowa zakładu wodociągowego w Maczkach należy do najważniejszych inwestycji w międzywojennej historii Zagłębia Dąbrowskiego i Górnego Śląska. Można by rzec, że jest jednym z symboli współdziałania sąsiadujących z sobą, lecz zróżnicowanych pod wieloma względami regionów.
W artykule tym przedstawię Państwu historię budowy maczkowskich wodociągów poprzez pryzmat wspomnień osoby, która była świadkiem ich powstawania oraz współtwórcą ich powojennej rozbudowy. Tą osobą był kpt. inż. Mieczysław Klein, który w 2018 roku zechciał spisać dla mnie swe wspomnienia dotyczące tematu niniejszego artykułu. Oto fragmenty tych wspomnień przeplatane moimi dopiskami.
„Jestem inżynierem elektrykiem, który przepracował 34 lata w Biurze Projektów Budownictwa Komunalnego, które zaprojektowało obecnie istniejący system zaopatrzenia w wodę Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Z tej racji miałem wyjątkową okazję poznać wszystkich żyjących wówczas autorów tego systemu i zapoznać się z koncepcjami rozwiązań technologicznych, co było niezbędne w mojej pracy projektanta urządzeń elektrycznych. Dziś kiedy cały rejon Zagłębia i Śląska posiada dobrze działający system wodociągowy dostarczający zdrową wodę, niewiele wiadomo, wobec jakich trudnych wyzwań stanęła Polska po odzyskaniu niepodległości. W maju 1922 roku po przyłączeniu do Polski części Górnego Śląska, a na mocy konwencji genewskiej (z 15.05.1922 r.), państwo nasze zobowiązane zostało do zaopatrzenia w wodę tychże terenów, w terminie do 1937 roku. W tej sytuacji powołano (1.08.1924 r.) przedsiębiorstwo pod nazwą „Państwowe Zakłady Wodociągowe na Górnym Śląsku”, które w 1929 roku rozpoczęło budowę stacji uzdatniania na terenie pomiędzy stacją towarową PKP Maczki a prawym brzegiem rzeki Białej Przemszy”.
W tym miejscu pozwolę sobie dodać, że pomysłodawcą oraz inicjatorem budowy zakładu wodociągowego dla Śląska i Zagłębia był Gabriel Narutowicz – inżynier hydrotechnik i elektryk, profesor politechniki w Zurychu, minister robót publicznych, minister spraw zagranicznych, a następnie pierwszy prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Właśnie piastowanie przez Narutowicza urzędu ministra robót publicznych miało kluczowe znaczenie dla podjęcia decyzji odnośnie budowy nowoczesnych zakładów wodociągowych. Z czasem na ich umiejscowienie wybrano Maczki.
„Teren inwestycji ogrodzono murem, dokonując tylko niezbędnej wycinki drzew pod budowę pompowni wody rzecznej i pompowni wody do rurociągu, a także pod obiekty filtrów powolnych, zbiorników, budynku administracji, warsztatów i budynków mieszkalnych dla personelu. Wybudowano drogi dojazdowe, sieć kablową i oświetlenie. Zakład miał także chlorownię i magazyn chloru przeznaczonego do uzdatniania wody w sytuacjach awaryjnych, takich jak powódź czy zagrożenie epidemiologiczne. Wodociągi miały własne laboratorium badające jakość wody. Obiekt był bardzo nowoczesny, jak na owe czasy i sprawiał wrażenie ośrodka wczasowego, a nie zakładu przemysłowego. Energii elektrycznej dostarczała linia 30kW z elektrowni w Sierszy, a rezerwowo linia 3 kW z elektrowni przemysłowej kopalni Juliusz.
Nadzorującym budowę i pierwszym kierownikiem zakładu został inż. Witold Chramiec, pochodzący ze słynnego zakopiańskiego rodu Chramców. Jego ojciec Andrzej był lekarzem, zakopiańskim działaczem społecznym, inicjatorem budowy wodociągów oraz właścicielem popularnego zakładu wodoleczniczego w Zakopanem. W procesie przekazania inżynierowi Chramcowi terenu pod budowę uczestniczył mój ojciec Józef Klein – pracownik geodezji kopalni Kazimierz, legionista i żołnierz wojny polsko -bolszewickiej 1920 roku”.
Inwestycja przebiegała w ekspresowym tempie. Już w 1930 roku zaczęto dostarczać wodę dla Sosnowca. Oficjalne otwarcie Stacji Pomp i Filtrów w Maczkach nastąpiło rok później.
Do końca 1931 roku w ramach realizacji pierwszego etapu przedsięwzięcia poprowadzono rurociąg (9,5 km długości, 750 mm średnicy) do Zagórza, gdzie na Mecu, u zbiegu dzisiejszych ulic Braci Mieroszewskich i Lenartowicza wybudowano zbiornik wodny o pojemności 4000 m sześc.
Równocześnie z budową obiektów technicznych wzniesiono budynki mieszkalne, budynek portierni (bramy) oraz znajdujący się w centrum założenia budynek administracyjny. Wszystkie te budowle w duchu modernizmu zaprojektował uznany architekt Jan Bieńkowski. Pomimo upływu czasu i modernizacji nadal zwracają one uwagę swą prostą, ale również przyciągającą oko formą. Budynki wyposażono w elementy nawiązujące do popularnej w okresie międzywojennym architektury okrętowej, takie jak maszty flagowe oraz bulaje.
Wprawne oko obserwatora dostrzeże także, że każdy z budynków mieszkalnych jest nieco inny. Osiedle wodociągów nadal jest spokojną, pięknie zaprojektowaną zieloną przestrzenią, pośród której możemy poczuć się jak w parku. Sporą część założenia stanowi las.
Kolejnym, trwającym do 1937 roku etapem inwestycji, była rozbudowa zakładu oraz poprowadzenie do Chorzowa rurociągu liczącego sobie 27 km długości (+ 22 km odgałęzień). Rurociąg ten stał się główną arterią sieci zaopatrującej w wodę polską część Górnego Śląska. Uroczyste zakończenie trwającej 8 lat budowy miało miejsce 19 listopada 1937 r. Wtedy też na budynku administracyjnym w Maczkach odsłonięto tablicę upamiętniającą Gabriela Narutowicza.
Niestety, już w pierwszej połowie lat 30. pojawiły się problemy z czystością wód Białej Przemszy. Nadciągająca katastrofa ekologiczna spowodowała, że zarząd wodociągów stanął przed trudnym wyzwaniem. Należało jak najszybciej zbudować nowe ujęcie wody dla Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego. Opowiem o tym w którymś z następnych wydań Kuriera.
KPT. INŻ. MIECZYSŁAW KLEIN
Urodzony 16.06.1928 roku w Kazimierzu, zm. 29.06.2019 w Katowicach – harcerz, żołnierz Armii Krajowej (Biuro Informacji i Propagandy Okręgu Śląskiego AK), absolwent Liceum im. Stanisława Staszica w Sosnowcu, inżynier elektryk, starszy projektant w katowickim Biurze Projektów Budownictwa Komunalnego. Pracował przy najważniejszych inwestycjach infrastruktury komunalnej na Śląsku i w Zagłębiu. Między innymi był współautorem projektów infrastruktury energetycznej Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie, stacji wodociągów w Maczkach oraz oczyszczalni ścieków w Sosnowcu i Katowicach. Od końca lat osiemdziesiątych związany ze środowiskiem kombatantów AK w Zagłębiu. Budowniczy obelisków poświęconych oddziałowi AK Jana Miltona „Ordona” w Sławkowie. Członek Kręgu Seniorów ZHP „Korzenie” w Ostrowach Górniczych. Wieloletni prezes Koła Zagłębiowskiego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.
Tekst i zdjęcia: Artur Ptasiński, Centrum Informacji Miejskiej
Dziękuję zarządowi Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów za umożliwienie wykonania fotografii oraz udostępnienie archiwaliów. Panu Zbigniewowi Natkańcowi – kierownikowi Stacji Uzdatniania Wody GPW w Sosnowcu Maczkach dziękuję za pomoc i konsultacje.
