Porąbka należy do najstarszych miejscowości wchodzących w skład dzisiejszego Sosnowca – pierwsza wzmianka historyczna pochodzi z roku 1326. Wówczas wieś stanowiła posiadłość rycerską. W roku 1390 Abraham z Wojkowic Kościelnych sprzedał ją biskupowi krakowskiemu Janowi. W wyniku tej transakcji Porąbka pozostawała w rękach purpuratów krakowskich przez następne 400 lat.
Wedle pradawnych opisów była to kraina mlekiem i miodem płynąca. Kwitło rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo. W stawach zasilanych nurtem Bobrka hodowano ryby. Działały młyny i karczmy, a granicami swymi Porąbka obejmowała tereny dzisiejszego Kazimierza, Czarnego Morza, Juliusza, Boru Porębskiego i Maczek – sięgając aż po Ostrowy (Niemce).
Dzisiaj po tamtych zamierzchłych czasach pozostał układ ulic oraz ujarzmiony przez człowieka odwieczny Bobrek. Dzielnica nadal ma swój specyficzny klimat. Spacerując uliczkami, wciąż można natknąć się na leciwe piękne drzewa oraz interesujące przykłady staroświeckiego budownictwa, pośród którego znajdziemy także będące tematem artykułu kapliczki.
Kapliczka przy ul. Dąbrowskiej najprawdopodobniej została zbudowana w drugiej połowie XIX wieku staraniem wójta Chlonda. Mieszkańcy Porąbki upamiętnili w ten sposób sławetny przemarsz wojsk króla Jana III Sobieskiego, które właśnie tędy prastarym traktem krakowsko-będzińskim na odsiecz Wiednia podążały. Sam monarcha w Porąbce nie gościł, gdyż jego marszruta od Krakowa poprzez Chrzanów ku Mysłowicom i dalej na Będzin wiodła. W latach 70. XX wieku w związku z budową Wschodniej Obwodnicy GOP (obecnie trasa S1) kapliczka została przeznaczona do rozbiórki (lub przeniesienia?). Dzięki interwencji ks. Tadeusza Michalskiego (proboszcza pobliskiej parafii, kapelana Armii Krajowej) została ocalona. Obecny wygląd nadany jej został podczas remontu w latach 90. XX stulecia.
W pobliżu kapliczki znajduje się Krzyż Milenijny, który został wzniesiony w 2000 roku dla uczczenia pobytu papieża Jana Pawła II w Sosnowcu (14 czerwca 1999). Upamiętnia on również polskich żołnierzy, policjantów i harcerzy poległych w obronie Ojczyzny. Pomysłodawcą wzniesienia krzyża jest ks. prałat Piotr Miklasiński. Poświęcenia dokonał pierwszy biskup Diecezji Sosnowieckiej ks. Adam Śmigielski.
Murowana kapliczka przy ul. Wiejskiej została wzniesiona w roku 1934 (lub w pobliżu tej daty) staraniem miejscowej Akcji Katolickiej. Jako budowniczy wymieniany jest tutejszy obywatel Maciej Jędryczka. We wnętrzu znajduje się ustawiona na mensie figura Chrystusa z Sercem Gorejącym. Pierwotnie kapliczka poświęcona była Matce Bożej Częstochowskiej, jednak obraz z jej wizerunkiem został skradziony. Podczas uroczystości Bożego Ciała przy kapliczce urządzany jest ołtarz.
Na murze domu przy ul. Łukasiewicza na Zawodziu znajduje się niepozorna kapliczka szafkowa poświęcona jednemu z najbardziej popularnych „kapliczkowych” świętych, czyli św. Janowi Nepomucenowi. Jest on patronem dobrej spowiedzi, dobrej sławy, patronem tonących, ratowników oraz mostów (przepraw wodnych). W tradycji ludowej czczony jest jako obrońca przed powodzią i suszą. Obecność św. Jana Nepomucena w rolniczej onegdaj Porąbce, w pobliżu nurtu Bobrka, wydaje się więc w pełni uzasadniona. Kapliczka najprawdopodobniej pojawiła się przed II wojną światową.
Być może dzisiaj kapliczki i krzyże przydrożne (nie tylko Porąbki) straciły nieco na swym religijnym znaczeniu, ale nadal pełnią ważną, choć niedocenianą, rolę w kultywowaniu naszego dziedzictwa kulturowego. Stanowią swoistą konstelację miejsc kultu, które na przestrzeni lat tworzone były przez lokalną chrześcijańską społeczność. Są więc pamiątką po tych, którzy byli świadkami ich powstawania, otaczali je opieką, czy choćby cieszyli swe oczy ich widokiem. Tak jak my teraz.
Tekst i zdjęcia: Artur Ptasiński – Centrum Informacji Miejskiej
Podczas pisania artykułu korzystałem z informacji zawartych w książce: „Kapliczki i krzyże przydrożne Sosnowca” Ilona Gajda, Jarosław Sobaszek – Sosnowiec 2003.
