– To duży potencjał, ale i wyzwanie, jakiego miasto dawno nie miało – mówi Paweł Dusza, dyrektor Pałacu Schoena Muzeum w Sosnowcu, który od 1 października zarządza pałacem przy ul. 1 Maja zajmowanym dotąd przez sąd. Ponadstuletni obiekt zostanie zaadaptowany na potrzeby muzealne. Ma tu powstać m.in. długo oczekiwana stała wystawa o historii Sosnowca.
Pałac Schoena przy ul. 1 Maja powstawał w momencie, kiedy Sosnowiec otrzymywał prawa miejskie. Oskar Schoen długo się nim jednak nie nacieszył, bo został zastrzelony podczas rewolucji 1905 roku. Od lat dwudziestych XX wieku mieścił się tutaj sąd, a od października obiektem zarządza miasto, a konkretnie sosnowieckie muzeum. To najkrótsza historia tego miejsca?
Ta historia zaczyna się dość dramatycznie, ale trzeba też przyznać, że Sosnowiec – mówią to złośliwi – zyskiwał, kiedy w Polsce działo się źle, czyli w okresie zaborów czy w PRL-u. Faktycznie, w momencie kiedy Polska odzyskała niepodległość, majątek Schoenów zaczął topnieć. Został ogromny pałac wybudowany w stylu eklektycznym, zdecydowanie bardziej wystawny niż ten przy ul. Chemicznej. Niestety, gdy zniknęły granice i opłaty celne, a konkurencja w produkcji wełny czesankowej była ogromna, utrzymanie tak potężnego majątku okazało się niemożliwe. W latach 20. przekazano pałac na potrzeby sądu i z krótką przerwą w latach II wojny światowej, gdy mieścił się tutaj Deutsches Haus służący władzy nazistowskiej, tak było do niedawna.
Co można powiedzieć o tym budynku i w jakim jest stanie?
Nie jest w tragicznym stanie technicznym. Tak może się wydawać patrząc na elewację i chociaż są elementy, które wymagają pilnej pracy konserwatorskiej, pałac jest zachowany w stanie dobrym, ponieważ był cały czas użytkowany i miał gospodarza, który o niego dbał. Wejście tu Muzeum w Sosnowcu daje też szanse szybkiej adaptacji i zagospodarowania. Eklektyzm to mieszanka stylów, nawiązujących do nurtów historycznych. Są tu i formy neogotyckie postschinklowskie, i neoromańskie, neorenesansowe czy secesyjne. Jest wiele estetyki, która nawiązuje do romantycznej architektury niemieckich zamków, którą znamy chociażby z bawarskiego zamku Neuschwanstein, importowanego i eksploatowanego przez wytwórnię Walta Disneya. Ta mieszanka stylów jest niebywale interesująca.
Mimo upływu lat i tego, że wiele pomieszczeń ma współczesny wygląd, to jednak wiele rzeczy pamięta jeszcze rodzinę Schoenów?
Oczywiście, że tak. Trochę żal obiektów przemysłowych, bo przędzalnie przestawały działać, gdy nie myślano jeszcze o tym, że warto zabezpieczyć obiekty techniki. Dziś już nie ma takich możliwości, ale mamy pałace, którymi trzeba się cieszyć. Pałac przy ul. 1 Maja jest najbardziej reprezentacyjny, najpiękniejszy i najbardziej okazały. Ma też najlepszą lokalizację. Nawet z dworca głównego można dojść tu pieszo. Wszystko sprzyja temu, aby powstało tutaj muzeum.
Od wielu lat mówi się o stworzeniu stałej wystawy historycznej o Sosnowcu. Czy pałac jest miejscem, w którym ta długo oczekiwana ekspozycja mogłaby powstać?
Oczywiście, zagospodarowanie tego budynku na potrzeby tej wystawy będzie kluczowe. Mówi się o niej już od wielu lat. Całe szczęście, mamy teraz ogromne wsparcie miasta, ale też Instytutu Zagłębia Dąbrowskiego z prof. Dariuszem Nawrotem na czele. Mamy wiele opracowań łącznie ze scenariuszem stałej wystawy. Mamy wiele eksponatów, które gromadzimy od dziesięcioleci, a przede wszystkim mamy bardzo ciekawą historię regionu i aż potrzeba takiego miejsca, które będzie mówiło o Sosnowcu i Zagłębiu Dąbrowskim.
Kiedy mieszkańcy będą mogli zobaczyć to miejsce? Do tej pory, aby wejść do środka, trzeba było być albo oskarżonym, albo świadkiem w sprawie karnej.
Na początek będziemy chcieli od 1 stycznia 2026 organizować oprowadzania z przewodnikiem w grupach zorganizowanych, bo przede wszystkim musimy zadbać o bezpieczeństwo osób. Na pewno udostępnimy go mieszkańcom. Postaramy się też, żeby szybko zaczął funkcjonować. Może będzie to sala balowa, w której mogłyby się odbywać Zagłębiowskie Czwartki czy inne prelekcje czy konferencje. Na pewno zaprosimy też radnych, aby mogli się zapoznać z tym miejscem. Zrobimy wszystko, żeby mieszkańcy czuli, że ten obiekt jest w naszych rękach. Będziemy tu również robić imprezy tematyczne, pewnie jeszcze w tym roku.
Dziś Muzeum funkcjonuje w Pałacu – również – Schoena przy ul. Chemicznej. Rozumiem, że nadal tak będzie, a oba obiekty będą się wzajemnie uzupełniać?
Absolutnie nie pozbywamy się naszej dotychczasowej siedziby. Pałac Schoena przy ul. Chemicznej jest doinwestowany, świetnie zadbany i bardzo dobrze zorganizowany pod kątem prowadzenia tam muzeum. Przenosimy na ul. 1 Maja działy, które odpowiadają za historię, archeologię i etnografię miasta. Będzie tu Dział Kultury i Historii Miasta, Dział Archeologii i Instytut Zagłębia Dąbrowskiego, czyli te działy, które będą budowały stałą wystawę o Sosnowcu. Z kolei w pałacu przy Chemicznej zostawimy szkło i sztukę. Oczywiście, przy ul. 1 Maja też będą zdarzały się wystawy czasowe, ale to pałac przy Chemicznej będzie poświęcony stałej wystawie szkła użytkowego, którego mamy największą kolekcję w Polsce i mamy się czym chwalić. Przed nami więc duży potencjał, ale i wyzwanie, jakiego miasto dawno nie miało.
Te dwa obiekty wybudowała rodzina Schoenów i oba są nazywane Pałacami Schoena. Czy są jakieś pomysły co do nazw tak, aby nie myliły się one sosnowiczanom?
Na ten moment pozostawiamy nasz logotyp i system wizerunkowy. W 2015 roku przywróciłem tożsamość tego miejsca, kiedy zostałem dyrektorem Muzeum. Nie było przecież nazwy „Pałac Schoena”, a chciałem przypomnieć, w jakim miejscu się znajdujemy. Pałac Schoena Muzeum w Sosnowcu to bardzo trafna nazwa. Będziemy mieli po prostu dwie filie – jedną przy ul. Chemicznej, a drugą przy ul. 1 Maja. Na pewno zrobimy wszystko, żeby te dwie siedziby nie myliły się mieszkańcom.
Kiedy pałac powstawał, otaczał go też park, który dziś można zobaczyć na starych zdjęciach czy pocztówkach. Czy planowane są jakieś prace wokół?
Na ten moment bez środków zewnętrznych nie jesteśmy w stanie tego zrobić. Jesteśmy w stanie jedynie zaadaptować go w taki sposób, by móc po nim oprowadzać, ale w dłuższej perspektywie potrzebujemy dużych nakładów finansowych, choćby na zbudowanie stałej wystawy o mieście. Potrzebujemy profesjonalnych muzealnych pracowni, choćby dokumentacji zbiorów czy konserwacji eksponatów. Należy przygotować też obiekt na przyjęcie kolekcji, a to odpowiedzialność ustawowa, nakładająca na organizatora wiele kwestii, choćby tych dotyczących bezpieczeństwa. Na zewnątrz jest spory teren, który muzeum dostaje w dzierżawę. Wiadomo, że dawny park został zaburzony, a szkoda, bo teren historycznego założenia na pewno by sprzyjał organizacji wielu wydarzeń.
Wracając jeszcze raz do historii tego miejsca trzeba wspomnieć o epizodzie związanym z mieszczącą się tu siedzibą dowództwa oddziałów powstańczych z okresu powstań śląskich, o czym zresztą przypomina pamiątkowa tablica. Będzie tu nawiązanie do tego faktu?
Oczywiście i chcemy też tą historią zachęcić władze wojewódzkie, że ten obiekt warto wspierać finansowo. Ta historia z dowództwem powstań śląskich jest niesamowita. Jest świetne Muzeum Powstań Śląskich w Świętochłowicach, ale nasz obiekt również powinien o tej historii opowiadać. Mam nadzieję, że dzięki temu Muzeum będzie wykraczać również poza region Zagłębia Dąbrowskiego. Nie można tej historii przemilczeć.
