Z KURIEREM PO SOSNOWCU
Niwecki kościół na pocztówce sprzed I wojny światowej – ze zbiorów Artura Adacha.
Pośród bogatej ornamentyki budowli znajdziemy liczne szczyty, wieżyczki, fryzy arkadowe, gzymsy oraz charakterystyczne blaszane chimery.
Pocztówka z początku XX wieku – ze zbiorów 41-200.pl
Widok od strony północnej – zdjęcie ze zbiorów Artura Adacha.
Widok od strony ronda Solidarności. Wieża wznosi się na wysokość 65 m.
Długość kościoła wynosi 43m, a szerokość 18m.
Niwka pojawia się na kartach historii w roku 1581. W owym czasie opisywana jest jako osada rybacka wchodząca w skład dóbr klimontowskich należących wówczas do powiatu… proszowickiego. Co ciekawe, wioska ta pierwotnie leżała na lewym brzegu Białej Przemszy i dopiero w XVI stuleciu przeniesiono ją na brzeg prawy, czyli tutaj, gdzie jest obecnie. Z czasem Niwka (Niwki) z osady rybackiej przekształciła się w osadę rolniczą.
Najprawdopodobniej gdzieś pomiędzy rokiem 1775 a 1785 otrzymała prawa miejskie, stając się jednym z najmniejszych miast Rzeczypospolitej (30 drewnianych domów, 100 osób). Dość szybko, bo już w roku 1801 prawa miejskie utraciła.
Od niepamiętnych czasów wieś należała do parafii w Mysłowicach, która swymi korzeniami sięga co najmniej początków wieku XIV. Z najstarszych mglistych przekazów wiemy, że już w XVII wieku istniała w Niwce kaplica, a z początkiem XVIII stulecia źródła historyczne wspominają o modrzewiowym kościółku. Budowla ta w czasie bliżej nieokreślonym dokonała swego żywota – czy to na skutek rozbiórki, czy w wyniku pożaru – tego nie wiemy. W jej zastępstwie pojawił się również nieduży, ale murowany kościół filialny parafii w Mysłowicach. Wedle materiałów dostępnych na stronie internetowej niweckiej parafii świątynia ta 19 stycznia 1787 została poświęcona przez księdza Rokoszowskiego – proboszcza będzińskiego. W 1788 jako kapelan wymieniony zostaje ks. Urban Lalkiewicz. Podlegał on proboszczowi z Mysłowic.
Wnętrze w 1906 roku pokryte zostało polichromią autorstwa krakowskiego artysty Piotra Nizińskiego.
W pracy pomagali mu Zieliński i Matejko (kuzyn Jana) – według zapisków w kronice parafialnej pomocnikami byli Raucher i Kasper Żelechowski.
Na przestrzeni lat polichromia została zamalowana. Obecnie możemy podziwiać ją tylko nad prezbiterium (odsłonięta i odrestaurowana w 1993 roku).
Większość drewnianego wyposażenia kościoła jak ołtarze, ambonę, stalle (usunięte w 1992 roku), konfesjonały, feretrony wykonał słynny olkuski rzeźbiarz Paweł Turbas.
W świątyni znajdują się także obrazy, pośród których na szczególną uwagę zasługuje dzieło przedstawiające św. Tomasza z Akwinu, autorstwa Józefa Buchbindera oraz prace Marii Gorzejcz.
Schyłek XVIII i początek XIX stulecia to czasy bardzo niespokojne i zarazem wielce tragiczny okres w dziejach naszej Ojczyzny. Tak było również w przypadku nadgranicznej Niwki. Nic zatem dziwnego, że relacje na linii kościół filialny – probostwo w leżących „za granicą”, pruskich Mysłowicach, były utrudnione. Z tego powodu w roku 1814 niwecka filia w sposób nieformalny, w pewnym stopniu uniezależniła się od mysłowickiej fary. Mieszkańcy własnym sumptem utrzymywali duszpasterza, którym był pochodzący ze Śląska ks. Tomasz Krupski.
Taki stan rzeczy trwał do 17 marca 1826 roku. Wtedy to biskup krakowski Jan Paweł Woronicz erygował w Niwce parafię, w skład której weszły miejscowości: Dańdówka, Klimontów, Modrzejów, Porąbka, Sielec i Zagórze.
Radość z utworzenia własnej parafii nie trwała nazbyt długo, bo tylko do roku 1854, kiedy to Niwka na powrót stała się filią nowo powstałej parafii w Zagórzu. Stało się tak po trosze za sprawą kiepskiej kondycji głównego pracodawcy – Zakładów Henrykowskich, co spowodowało częściowe wyludnienie wsi. Drugim równie istotnym powodem było wybudowanie przez hrabinę Jadwigę Mieroszewską kościoła w Zagórzu. Hrabina mieszkająca w zagórskim dworze jako osoba niezwykle pobożna chciała mieć parafialny kościół w zasięgu wzroku i… słuchu. Ponoć kiedy zapadała na zdrowiu, kazała służbie otwierać okna, aby móc słyszeć słowa odprawianej mszy świętej.
Organy zostały zbudowane w 1905 roku we lwowskiej fabryce Jana Śliwińskiego. Kosztowały 4000 rubli.
W roku 2004 przeprowadzono remont generalny – wymieniono miech oraz zamontowano nowe pneumatyczne tremolo, które działa na wszystkich wiatrownicach.
Więcej informacji na temat tego instrumentu można znaleźć na stronie: musicamsacram. pl.
Fakt przeniesienia siedziby parafii do Zagórza mieszkańcy Niwki przyjęli z żalem. Przez następne 43 lata starali się o jej przywrócenie. Ich wysiłki zostały nagrodzone. W roku 1897 niwecki kapelan filialny ks. Jan Zmarzlik rozpoczął budowę nowego neogotyckiego kościoła według projektu słynnego zagłębiowskiego architekta Józefa Pomian-Pomianowskiego.
Pierwotnie budowla miała stanąć w zupełnie innym miejscu – bliżej dzisiejszego ronda kopalni „Niwka – Modrzejów”, jednak w wyniku głosowania parafian postanowiono wznieść kościół dokładnie w miejscu starej, istniejącej wówczas świątyni. Tak więc fundamenty poprzedniego kościoła znajdują się (przynajmniej częściowo) wewnątrz nowego. Być może stary i nowo budowany kościół przez pewien czas koegzystowały?
W roku 1898 ks. Zmarzlik został przeniesiony na probostwo do Skalbmierza, a jego miejsce zajął wikary z Będzina – ks. Franciszek Gola. W chwili przekazania placu budowy istniały już mury ze sklepieniami oraz połowa wieży. Ksiądz Gola dysponując funduszami ofiarowywanymi przez robotników, włościan, urzędników oraz właścicieli zakładów przemysłowych, doprowadził do ukończenia inwestycji. W sąsiedztwie kościoła powstała także plebania z wikariatem, organistówka, sala ludowa oraz inne zabudowania.
Stary kościół w Niwce.
Z jego wyposażenia do naszych czasów zachowała się
chrzcielnica oraz krzyż, który obecnie znajduje się w prezbiterium.
Grafikę wykonałem na podstawie dziewiętnastowiecznej fotografii.
Na zewnątrz prezbiterium zamontowano kopię krzyża ze starego murowanego kościoła.
Oryginał znajduje się wewnątrz prezbiterium – na lewo od ołtarza głównego.
Nawa wschodnia widziana od strony wejścia bocznego.
Ołtarz główny podobnie jak większość wyposażenia kościoła wykonany jest w stylu gotyckim.
W centrum przedstawiono chrzest Jezusa Chrystusa. Na zasuwie znajduje się namalowany na płótnie obraz św. Barbary.
U zwieńczenia usytuowano figurę Matki Bożej.
W ołtarzu nawy wschodniej umieszczono rzeźbę Pana Jezusa na krzyżu oraz figury przedstawiające świętych Piotra i Pawła.
16 października 1906 roku biskup kielecki Tomasz Kuliński erygował parafię w Niwce, wyłączając ją jednocześnie z parafii zagórskiej. Pewną ciekawostkę stanowi fakt, że w Niwce w domu stojącym na lewo od drogi wiodącej w kierunku mostu na Białej Przemszy, jako graniczny urzędnik mieszkał ojciec biskupa Kulińskiego.
Następnym ważnym wydarzeniem w historii parafii była konsekracja kościoła pw. św. Jana Chrzciciela. Dodatkową patronką została św. Barbara z Nikomedii – zapewne z uwagi na miejscowych górników oraz flisaków z niweckiego portu, którym patronuje. Konsekracji dokonał nowy biskup kielecki Augustyn Łosiński. Miało to miejsce w roku 1910. Można przyjąć, że od tego momentu rozpoczął się kolejny rozdział życia niweckiej wspólnoty parafialnej.
Obecny wygląd świątyni nieco różni się od stanu pierwotnego. Powodem są liczne remonty podyktowane upływem lat oraz niszczycielskim działaniem szkód górniczych. Można by rzec, że dostojna budowla niczym doświadczony przez życie człowiek, nosi w sobie wspomnienia dni młodości jak i ślady wyrzeźbione przez bezlitosne dłuto czasu.
Chrzcielnica pochodząca z poprzedniego kościoła. Ambona – wspaniałe dzieło Pawła Turbasa.
Nawa zachodnia – w głębi ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej.
Wejście na wieżę.
Wieża.
Widok od strony wschodniej.
Tekst i zdjęcia: Artur Ptasiński
Centrum Informacji Miejskiej, tel. 32 265 60 04.
Za życzliwość i pomoc przy pisaniu artykułu serdecznie dziękuję Pani Agnieszce Sikorskiej.
Bibliografia:
– Praca magisterska Agnieszki Sikorskiej pt. „Historia parafii św. Jana Chrzciciela w Sosnowcu – Niwce”, tekst jest dostępny na stronie: niwka.sosnowiec.pl
– „Diecezja częstochowska. Opis historyczny kościołów i zabytków w dekanatach: będzińskim, dąbrowskim, sączowskim, zawierckim i żareckim oraz Parafji Olsztyn” ks. Jan Wiśniewski – Marjówka Opoczańska 1936 r.
– „Dzielnice Sosnowca – Niwka, Dańdówka, Bór, Bobrek, Jęzor, Modrzejów” Anna Makarska – Sosnowiec 2010 r.
– „Sosnowiec – obraz miasta i jego dzieje, Sosnowiec 2016. – artykuły „Od wsi parafialnej do stolicy biskupstwa. Dzieje Kościoła katolickiego i jego instytucji w Sosnowcu” ks. Jan Związek oraz „Zabytkowa architektura i sztuka miasta Sosnowca” Irena Kontny, Jacek Owczarek.
